ETKİNLİK DETAYI
DIJITAL HAK VE HÜRRIYETLER
Dijital Hak ve Hürriyetler
Ezgi AĞCİHAN
İletişimin çeşitli araçlarla sağlandığı günümüzde internet, iletişimin en hızlı yolu haline gelmiştir. İnternet, yalnızca iletişimi kolaylaştırmak ve globalleştirmek ile kalmamış, bireysel ve toplumsal iletişimi yeniden tanımlamış, kendine özgü bir terminoloji de oluşturmuştur. Böylesine organik ve her gün hızla büyüyen bir ağı kontrol (!) etmek bugün dünya üzerindeki hemen hemen her devletin ve politik yapının arzuladığı bir haldir. Her ne kadar internetin ana kaynağı Amerika Birleşik Devletleri gibi görünse de şimdilik internetin bir ‘sahibi’ bulunmamaktadır. Hal böyle iken, her devlet kendi milli hukuku ile internet ve sosyal ağ platformlarını düzenlemektedir. Her ne kadar internetin düzenlenmesi milli hukuk ile sınırlı gözükse de Avrupa Birliği Parlamentosu, Avrupa Birliği Komisyonu, Birleşmiş Milletler, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Avrupa Adalet Divanı, Amerikan Yüksek Mahkemesi veya ICANN 1gibi kurumlar interneti ve internetten doğan hakları düzenleme ve birincil olma görevini paylaşmakta ve kimi zaman da diğer ülkelere örnek olacak hukuk ve bağlantılı kurallar sistemleri geliştirmektedirler. İşte böyle bir internet imparatorluğunda bizim, halk olarak internet yönetimi altındaki haklarımızı ve bu haklara ilişkin yaptırım mekanizmalarını bilmemiz daha da önemli hale gelmektedir.
1980 yılında ilk virüsün ortaya çıkmasının ardından zararlı (!) yazılımların varlığı her geçen gün artmış ve bu zararlı yazılımlar, bilgisayar güvenliği, kişisel veriler ve dijital kimlikler konularında bireylerin daha şüpheci davranmalarına sebep olmuştur. Bu şüphecilik, her ne kadar 1960’larda Arthur C. Clarke gibi bilim kurgu yazarları ile yıllar önce başlamış olsa da bu yazar ve fütüristler o dönemde ciddiye alınmamıştır.
Günümüzde, internet sadece bir iletişim aracı değil, aynı zamanda eğlence ve toplum dinamiklerinin devamını sağlayan en önemli sosyo-ekonomik yatırım aracı haline de gelmiştir. İnternetin bu yükselişi ve maliyetinin diğer sektörlere göre çok düşük olması, yatırımcıların internet ve bağlantılı ağlar için daha fazla yatırım yapmasını sağlamıştır. Yatırımcılar için interneti cazip kılan en önemli sebeplerden birisi ise internet ile ilgili referans alınabilecek tek ve global bir hukuk veya kanunun bulunmamasıdır. Böylelikle yatırımcılar, kendilerine geniş bir manevra alanı bulabilmiş ve üretkenliklerini gösterebilmişlerdir.
İnternet ürünlerinin kullanıcısı yine bireyler olduğu için bireylerin çevrim dışı (offline) haklarının sanal ortama yansıması olarak da adlandırabilecek çevrim içi (online) hak kavramı ortaya çıkmıştır. Çevrim içi haklar, bir başka deyişle ‘Dijital Haklar’, basit tabirle bireylerin dijital ortamda bilgiye erişme, içerik oluşturma ve bu içeriği yayma haklarını ifade eder.
21. yüzyılda Facebook ve Twitter gibi milyarlarca üyesi olan sosyal ağlarda yapılan kişisel paylaşımların akıbeti, dijital hak ve hürriyetler tartışmasına yeni bir zemin oluşturmuştur. Ve dijital hakların tanımlanması ve uygulama alanları önem kazanmıştır.
Tumblr, WordPress, Twitter, Facebook2gibi ağlarda bağlantılı hesaplardaki kimi paylaşımlar, içeriğin viral bir etkiye sahip olmasından dolayı çok sayıda kullanıcıya ulaşmakta ve bazen bu paylaşımların çıkış noktası dahi tespit edilememektedir.. Bunun neticesinde, içerik sağlayıcının haklarının ve internette ifade özgürlüğünün sınırları gibi çeşitli konular da dijital hak ve hürriyetler kapsamındaki tartışmaya dahil olmuştur.
Tüm bunlara ek olarak, son dönemlerde hemen her şeyin internete taşınmasıyla birlikte her bir kullanıcının onlarca farklı platforma üye olması ve bu platformlardaki kullanıcı kimliklerinde yer alan kişisel bilgilerinin kimlerle paylaşıldığını bilmemesi, hatta bazı durumlarda bilme imkanının dahi olmaması kullanıcılarda ‘dijital bir körlük’ oluşmasına neden olmuştur. Bu bağlamda, kullanıcıların kendi gizlilik ayarları üzerinde kontrol yetkisine sahip olması ciddi bir önem taşımaktadır. Kullanıcılar ancak bu sayede, kimlerle hangi bilgileri, ne zaman ve ne amaçla paylaştıklarını veya bu bilgilerin başkaları tarafından ne şartlar altında paylaşılacağını bilebilecek ve bu konuda bilinçli bir karar verebilecektir.
Dijital hak kavramının ortaya çıkışı bir anlamda artık internetin yaşadığımız hayatla ayrılamayacak bir biçimde iç içe geçtiğinin göstergesidir. İnternet toplumunun üyeleri olarak haklarımızı bilmek bizi internette daha da özgürleştirecektir.
Mevcut yasal düzenlemelerde dijital haklar ve bu hakların kapsamına ilişkin hala bir bildirgenin veya kanunun bulunmuyor olmasına karşın ülkeler, iç hukuklarında İnternet İnsan Hakları Bildirgeleri gibi kanun çalışmaları yapmaktadırlar. Öte yandan üniversitelerde de bu konuda önemli araştırmalar yürütülmekte ve bu araştırmaların kapsamı ve sayısı her geçen gün artmaktadır. Bu bildirgelerden en günceli ve en kapsamlısı Birleşmiş Milletler, İnternet Hakları ve İlkeleri Dinamik Koalisyonu tarafından hazırlanan ve kanun metni olarak taraf devletlerin imzasına yakında sunulacak olan “İnternette İnsan Hakları ve İlkeleri Şartı”dır.3 Bu Şart’ta belirlenen “10 İnternet İlkesi” ile insan hakları odaklı bir internet ortamının sağlanması ve geliştirilmesi amaçlanmıştır.
İnternette İnsan Hakları ve İlkeleri Şartı
Evrensellik ve Eşitlik
Herkes eşit haklarla özgür doğar. Söz konusu haklara sanal ortamda da saygı gösterilmeli ve bu hakların devamı için gerekenler yapılmalıdır.
Haklar ve Sosyal Adalet
İnternet, insan haklarının teşviki, korunması ve gerçekleştirilmesi ve sosyal adaletin ilerlemesi için bir alandır. Sanal ortamda herkes, diğer bireylerin insani haklarına saygı göstermekle yükümlüdür.
Erişebilirlik
Herkes güvenli ve açık internete erişim ve kullanım hakkına sahiptir.
İfade ve Örgütlenme
Sansür veya herhangi bir başka müdahale olmadan herkesin internette serbestçe bilgi arama, alma ve bilgi açıklama hakkı vardır. Ayrıca, herkesin internet ortamında ve internet aracılığıyla sosyal, politik, kültürel veya başka nedenler için özgürce bir araya gelme hakkı vardır.
Özel Hayatın Gizliliği ve Veri Koruması
Herkes sanal ortamda özel hayat/mahremiyet hakkına sahiptir. Söz konusu hakka gözetlenmeme, şifreleme ve sanal ortamda anonimlik hakkı dahildir. Her bireyin kendi kişisel verilerini koruma hakkı vardır. Bu haklara veri toplama, işleme, saklama ve veriyi ifşa etme dahildir.
Yaşam, Hürriyet ve Güvenlik
Yaşam, hürriyet ve güvenlik haklarına sanal ortamda saygı duyulmalı, bu haklar korunmalı ve hayata geçirilmelidir. Bu haklar sanal ortamda başkalarının haklarını ihlal etmek için kullanılmamalıdır.
Çeşitlilik
İnternette kültürel ve dil bilimsel çeşitlilik teşvik edilmeli, ifade çoğulluğunu teşvik etmek için, teknik ve politik metotlarda yenilik teşvik edilmelidir.
Ağ Eşitliği ve Tarafsızlığı
Herkes internet içeriğine, öncelik ayrımı olmadan, ticari, politik veya sair sebeplerden kaynaklanabilecek filtreleme veya trafik kontrolünden bağımsız, evrensel ve açık internet erişimine sahip olmalıdır.
Standartlar ve Düzenleme
İnternetin mimarisi, iletişim sistemi, belge ve veri formatları açık standartlar esas alınarak düzenlenmeli ve bütünsel bir ortaklaşa çalışma, katılım ve herkes için eşit fırsat sunulması sağlanmalıdır.
Yönetim
İnsan hakları ve sosyal adalet, internetin işleyişi ve yönetimi için esas alınan yasa ve kurallar temeline göre şekillendirilmelidir. Söz konusu şekillendirme açıklık, aktif katılım ve hesap vermeye dayalı şeffaflık ve çok yönlü bir biçimde yapılmalıdır.
Dijital Haklarınız
Kanun koyucular ve devletler, internete ilişkin düzenlemelerini yukarıda yer alan ilkeler ışığında yaparlarsa insan haklarını gözeten ve söz konusu haklara saygılı ‘yaşanabilir bir internet’ oluşturabileceklerdir.
Aşağıda sayacağımız dijital hak ve özgürlükler de yukarıda yer alan ilkelerce yorumlanmalıdır.
1. İnternete Erişim Hakkı
– Hizmet Kalitesi
– Sistem ve Yazılım Seçme Özgürlüğü
– Dijital Ortama Dahil Olmanın Garanti Altına Alınması
– Ağ tarafsızlığı ve Ağ Eşitliği
2. İnternet Kullanımı, Erişimi ve Yönetiminde Ayrımcılığa Uğramama Hakkı
– Erişim Eşitliği
– Marjinal Gruplar
– Cinsiyet Eşitliği
3. İnternette Özgülük ve Kişi Güvenliği Hakkı
– Tüm Suçlara Karşı Korunma
– İnternet Güvenliği
4. İnternet Yoluyla Gelişme Hakkı
– Yoksulluğun Azalması ve İnsanın Gelişmesi
– Çevresel Sürdürülebilirlik
5. İnternette İfade ve Bilgi Edinme Özgürlüğü
– Sanal Protesto Özgürlüğü
– Sansürlenmeme Hakkı
– Bilgi Edinme Hakkı
– Basın Özgürlüğü
– Nefret Söylemine Maruz Kalmama
6. İnternette Din ve İnanç Özgürlüğü
7. Sanal Toplantı (Toplanma) ve Örgütlenme Özgürlüğü
– İnternette Toplantı ve Örgütlenme
8. İnternette Özel Hayatın Gizliliği
– Özel Hayatın Gizliliği Hakkındaki Yerel Mevzuatlar
– Gizlilik Politikaları ve Ayarları
– Sanal Kişiliğin Korunması
– Anonimlik ve Şifreleme Kullanma Hakkı
– Gözetlenmeme/ İzlenmeme Hakkı
– Hakarete Maruz Kalmama Hakkı
9. Dijital Verinin Korunması Hakkı
– Kişisel Verinin Korunması
– Veri Toplayanların Yükümlülükleri
– Kişisel Veri Kullanımında Asgari Standartlar
– Bağımsız Veri Koruma Kurumları Tarafından İzlenme
10. İnternet Eğitimi ve İnternet İle Eğitim Hakkı
– İnternet Aracılığıyla Eğitim
– İnternet ve İnsan Hakları İle İlgili Eğitim
11. İnternette Bilgiye ve Kültüre Erişim Hakkı
– Toplumun Kültürel Hayatına Katılma Hakkı
– Dillerin ve Kültürlerin Farklılığı
– Kendi Ana dilini Kullanma Hakkı
– Bilgiye Erişim için Telif veya Lisanslamaya Maruz Kalmama Hakkı
– Bilgi Müşterekleri (Creative Commons) ve Kamusal Alan
– Özgür/ Açık Kaynaklı Yazılım ve Açık Standartlar
12. İnternette Çocuk Hakları
– İnternetten Yararlanma Hakkı
– Suistimale ve Çocuk İstismarına Maruz Kalmama Hakkı
– Fikirlerin Duyulması Hakkı
– Çocuğun En Yüksek Menfaati
13. İnternet ve Engelli Hakları
– İnternetin Erişebilir Olması
– İnternetin Kullanışlı ve Ekonomik Olarak Karşılanabilir Olması
14. İnternet ve Çalışma Hakkı
– Çalışan Haklarına Saygı
– İş yerinde İnternet
– İnternette ve İnternet Aracılığıyla Çalışma
15.İnternet Aracılığıyla Yönetime Katılma Hakkı
– Elektronik Hizmetlere Eşit Erişim Hakkı
– Elektronik Yönetime Katılım Hakkı
16. İnternette Tüketici Hakkının Korunması
17. İnternet ve Sağlık ve Sosyal Hizmet Hakkı
– Sanal Ortamda Sağlıkla İlgili İçeriğe Erişim
18. İnterneti İlgilendiren Uyuşmazlıklarda Etkin Yargı Yolundan Yararlanma ve Adil Yargılanma Hakkı
– Etkin Yargı Yolundan Yararlanma Hakkı
– Adil Yargılanma Hakkı
19. İnternette Toplumsal ve Uluslararası Düzene Sahip Olma Hakkı
– İnsan Haklarına Uygun İnternet Yönetimi
– İnternet Ortamında Çok Dilli Olma ve Çoğulculuk
– İnternet Yönetimine Etkin Katılım
20. İnternette Ödev ve Yükümlülükler
– Başkalarının Haklarına Saygı Gösterme
– Güç Odaklarının Yükümlülükleri
Kaynakça : Dijital Hak Ve Hürriyetler Derneği
