ETKÄ°NLÄ°K DETAYI
DIJITAL HAK VE HÃœRRIYETLER
Dijital Hak ve Hürriyetler
Ezgi AÄžCÄ°HAN
Ä°letiÅŸimin çeÅŸitli araçlarla saÄŸlandığı günümüzde internet, iletiÅŸimin en hızlı yolu haline gelmiÅŸtir. Ä°nternet, yalnızca iletiÅŸimi kolaylaÅŸtırmak ve globalleÅŸtirmek ile kalmamış, bireysel ve toplumsal iletiÅŸimi yeniden tanımlamış, kendine özgü bir terminoloji de oluÅŸturmuÅŸtur. Böylesine organik ve her gün hızla büyüyen bir ağı kontrol (!) etmek bugün dünya üzerindeki hemen hemen her devletin ve politik yapının arzuladığı bir haldir. Her ne kadar internetin ana kaynağı Amerika BirleÅŸik Devletleri gibi görünse de ÅŸimdilik internetin bir ‘sahibi’ bulunmamaktadır. Hal böyle iken, her devlet kendi milli hukuku ile internet ve sosyal aÄŸ platformlarını düzenlemektedir. Her ne kadar internetin düzenlenmesi milli hukuk ile sınırlı gözükse de Avrupa BirliÄŸi Parlamentosu, Avrupa BirliÄŸi Komisyonu, BirleÅŸmiÅŸ Milletler, Avrupa Ä°nsan Hakları Mahkemesi, Avrupa Adalet Divanı, Amerikan Yüksek Mahkemesi veya ICANN 1gibi kurumlar interneti ve internetten doÄŸan hakları düzenleme ve birincil olma görevini paylaÅŸmakta ve kimi zaman da diÄŸer ülkelere örnek olacak hukuk ve baÄŸlantılı kurallar sistemleri geliÅŸtirmektedirler. Ä°ÅŸte böyle bir internet imparatorluÄŸunda bizim, halk olarak internet yönetimi altındaki haklarımızı ve bu haklara iliÅŸkin yaptırım mekanizmalarını bilmemiz daha da önemli hale gelmektedir.
1980 yılında ilk virüsün ortaya çıkmasının ardından zararlı (!) yazılımların varlığı her geçen gün artmış ve bu zararlı yazılımlar, bilgisayar güvenliÄŸi, kiÅŸisel veriler ve dijital kimlikler konularında bireylerin daha ÅŸüpheci davranmalarına sebep olmuÅŸtur. Bu ÅŸüphecilik, her ne kadar 1960’larda Arthur C. Clarke gibi bilim kurgu yazarları ile yıllar önce baÅŸlamış olsa da bu yazar ve fütüristler o dönemde ciddiye alınmamıştır.
Günümüzde, internet sadece bir iletiÅŸim aracı deÄŸil, aynı zamanda eÄŸlence ve toplum dinamiklerinin devamını saÄŸlayan en önemli sosyo-ekonomik yatırım aracı haline de gelmiÅŸtir. Ä°nternetin bu yükseliÅŸi ve maliyetinin diÄŸer sektörlere göre çok düÅŸük olması, yatırımcıların internet ve baÄŸlantılı aÄŸlar için daha fazla yatırım yapmasını saÄŸlamıştır. Yatırımcılar için interneti cazip kılan en önemli sebeplerden birisi ise internet ile ilgili referans alınabilecek tek ve global bir hukuk veya kanunun bulunmamasıdır. Böylelikle yatırımcılar, kendilerine geniÅŸ bir manevra alanı bulabilmiÅŸ ve üretkenliklerini gösterebilmiÅŸlerdir.
Ä°nternet ürünlerinin kullanıcısı yine bireyler olduÄŸu için bireylerin çevrim dışı (offline) haklarının sanal ortama yansıması olarak da adlandırabilecek çevrim içi (online) hak kavramı ortaya çıkmıştır. Çevrim içi haklar, bir baÅŸka deyiÅŸle ‘Dijital Haklar’, basit tabirle bireylerin dijital ortamda bilgiye eriÅŸme, içerik oluÅŸturma ve bu içeriÄŸi yayma haklarını ifade eder.
21. yüzyılda Facebook ve Twitter gibi milyarlarca üyesi olan sosyal aÄŸlarda yapılan kiÅŸisel paylaşımların akıbeti, dijital hak ve hürriyetler tartışmasına yeni bir zemin oluÅŸturmuÅŸtur. Ve dijital hakların tanımlanması ve uygulama alanları önem kazanmıştır.
Tumblr, WordPress, Twitter, Facebook2gibi aÄŸlarda baÄŸlantılı hesaplardaki kimi paylaşımlar, içeriÄŸin viral bir etkiye sahip olmasından dolayı çok sayıda kullanıcıya ulaÅŸmakta ve bazen bu paylaşımların çıkış noktası dahi tespit edilememektedir.. Bunun neticesinde, içerik saÄŸlayıcının haklarının ve internette ifade özgürlüÄŸünün sınırları gibi çeÅŸitli konular da dijital hak ve hürriyetler kapsamındaki tartışmaya dahil olmuÅŸtur.
Tüm bunlara ek olarak, son dönemlerde hemen her ÅŸeyin internete taşınmasıyla birlikte her bir kullanıcının onlarca farklı platforma üye olması ve bu platformlardaki kullanıcı kimliklerinde yer alan kiÅŸisel bilgilerinin kimlerle paylaşıldığını bilmemesi, hatta bazı durumlarda bilme imkanının dahi olmaması kullanıcılarda ‘dijital bir körlük’ oluÅŸmasına neden olmuÅŸtur. Bu baÄŸlamda, kullanıcıların kendi gizlilik ayarları üzerinde kontrol yetkisine sahip olması ciddi bir önem taşımaktadır. Kullanıcılar ancak bu sayede, kimlerle hangi bilgileri, ne zaman ve ne amaçla paylaÅŸtıklarını veya bu bilgilerin baÅŸkaları tarafından ne ÅŸartlar altında paylaşılacağını bilebilecek ve bu konuda bilinçli bir karar verebilecektir.
Dijital hak kavramının ortaya çıkışı bir anlamda artık internetin yaÅŸadığımız hayatla ayrılamayacak bir biçimde iç içe geçtiÄŸinin göstergesidir. Ä°nternet toplumunun üyeleri olarak haklarımızı bilmek bizi internette daha da özgürleÅŸtirecektir.
Mevcut yasal düzenlemelerde dijital haklar ve bu hakların kapsamına iliÅŸkin hala bir bildirgenin veya kanunun bulunmuyor olmasına karşın ülkeler, iç hukuklarında Ä°nternet Ä°nsan Hakları Bildirgeleri gibi kanun çalışmaları yapmaktadırlar. Öte yandan üniversitelerde de bu konuda önemli araÅŸtırmalar yürütülmekte ve bu araÅŸtırmaların kapsamı ve sayısı her geçen gün artmaktadır. Bu bildirgelerden en günceli ve en kapsamlısı BirleÅŸmiÅŸ Milletler, Ä°nternet Hakları ve Ä°lkeleri Dinamik Koalisyonu tarafından hazırlanan ve kanun metni olarak taraf devletlerin imzasına yakında sunulacak olan “Ä°nternette Ä°nsan Hakları ve Ä°lkeleri Åžartı”dır.3 Bu Åžart’ta belirlenen “10 Ä°nternet Ä°lkesi” ile insan hakları odaklı bir internet ortamının saÄŸlanması ve geliÅŸtirilmesi amaçlanmıştır.
İnternette İnsan Hakları ve İlkeleri Şartı
Evrensellik ve EÅŸitlik
Herkes eÅŸit haklarla özgür doÄŸar. Söz konusu haklara sanal ortamda da saygı gösterilmeli ve bu hakların devamı için gerekenler yapılmalıdır.
Haklar ve Sosyal Adalet
Ä°nternet, insan haklarının teÅŸviki, korunması ve gerçekleÅŸtirilmesi ve sosyal adaletin ilerlemesi için bir alandır. Sanal ortamda herkes, diÄŸer bireylerin insani haklarına saygı göstermekle yükümlüdür.
EriÅŸebilirlik
Herkes güvenli ve açık internete eriÅŸim ve kullanım hakkına sahiptir.
Ä°fade ve Örgütlenme
Sansür veya herhangi bir baÅŸka müdahale olmadan herkesin internette serbestçe bilgi arama, alma ve bilgi açıklama hakkı vardır. Ayrıca, herkesin internet ortamında ve internet aracılığıyla sosyal, politik, kültürel veya baÅŸka nedenler için özgürce bir araya gelme hakkı vardır.
Özel Hayatın GizliliÄŸi ve Veri Koruması
Herkes sanal ortamda özel hayat/mahremiyet hakkına sahiptir. Söz konusu hakka gözetlenmeme, ÅŸifreleme ve sanal ortamda anonimlik hakkı dahildir. Her bireyin kendi kiÅŸisel verilerini koruma hakkı vardır. Bu haklara veri toplama, iÅŸleme, saklama ve veriyi ifÅŸa etme dahildir.
YaÅŸam, Hürriyet ve Güvenlik
YaÅŸam, hürriyet ve güvenlik haklarına sanal ortamda saygı duyulmalı, bu haklar korunmalı ve hayata geçirilmelidir. Bu haklar sanal ortamda baÅŸkalarının haklarını ihlal etmek için kullanılmamalıdır.
ÇeÅŸitlilik
Ä°nternette kültürel ve dil bilimsel çeÅŸitlilik teÅŸvik edilmeli, ifade çoÄŸulluÄŸunu teÅŸvik etmek için, teknik ve politik metotlarda yenilik teÅŸvik edilmelidir.
Ağ Eşitliği ve Tarafsızlığı
Herkes internet içeriÄŸine, öncelik ayrımı olmadan, ticari, politik veya sair sebeplerden kaynaklanabilecek filtreleme veya trafik kontrolünden bağımsız, evrensel ve açık internet eriÅŸimine sahip olmalıdır.
Standartlar ve Düzenleme
Ä°nternetin mimarisi, iletiÅŸim sistemi, belge ve veri formatları açık standartlar esas alınarak düzenlenmeli ve bütünsel bir ortaklaÅŸa çalışma, katılım ve herkes için eÅŸit fırsat sunulması saÄŸlanmalıdır.
Yönetim
Ä°nsan hakları ve sosyal adalet, internetin iÅŸleyiÅŸi ve yönetimi için esas alınan yasa ve kurallar temeline göre ÅŸekillendirilmelidir. Söz konusu ÅŸekillendirme açıklık, aktif katılım ve hesap vermeye dayalı ÅŸeffaflık ve çok yönlü bir biçimde yapılmalıdır.
Dijital Haklarınız
Kanun koyucular ve devletler, internete iliÅŸkin düzenlemelerini yukarıda yer alan ilkeler ışığında yaparlarsa insan haklarını gözeten ve söz konusu haklara saygılı ‘yaÅŸanabilir bir internet’ oluÅŸturabileceklerdir.
AÅŸağıda sayacağımız dijital hak ve özgürlükler de yukarıda yer alan ilkelerce yorumlanmalıdır.
1. İnternete Erişim Hakkı
– Hizmet Kalitesi
– Sistem ve Yazılım Seçme ÖzgürlüÄŸü
– Dijital Ortama Dahil Olmanın Garanti Altına Alınması
– AÄŸ tarafsızlığı ve AÄŸ EÅŸitliÄŸi
2. Ä°nternet Kullanımı, EriÅŸimi ve Yönetiminde Ayrımcılığa UÄŸramama Hakkı
– EriÅŸim EÅŸitliÄŸi
– Marjinal Gruplar
– Cinsiyet EÅŸitliÄŸi
3. Ä°nternette Özgülük ve KiÅŸi GüvenliÄŸi Hakkı
– Tüm Suçlara Karşı Korunma
– Ä°nternet GüvenliÄŸi
4. İnternet Yoluyla Gelişme Hakkı
– YoksulluÄŸun Azalması ve Ä°nsanın GeliÅŸmesi
– Çevresel Sürdürülebilirlik
5. Ä°nternette Ä°fade ve Bilgi Edinme ÖzgürlüÄŸü
– Sanal Protesto ÖzgürlüÄŸü
– Sansürlenmeme Hakkı
– Bilgi Edinme Hakkı
– Basın ÖzgürlüÄŸü
– Nefret Söylemine Maruz Kalmama
6. Ä°nternette Din ve Ä°nanç ÖzgürlüÄŸü
7. Sanal Toplantı (Toplanma) ve Örgütlenme ÖzgürlüÄŸü
– Ä°nternette Toplantı ve Örgütlenme
8. Ä°nternette Özel Hayatın GizliliÄŸi
– Özel Hayatın GizliliÄŸi Hakkındaki Yerel Mevzuatlar
– Gizlilik Politikaları ve Ayarları
– Sanal KiÅŸiliÄŸin Korunması
– Anonimlik ve Åžifreleme Kullanma Hakkı
– Gözetlenmeme/ Ä°zlenmeme Hakkı
– Hakarete Maruz Kalmama Hakkı
9. Dijital Verinin Korunması Hakkı
– KiÅŸisel Verinin Korunması
– Veri Toplayanların Yükümlülükleri
– KiÅŸisel Veri Kullanımında Asgari Standartlar
– Bağımsız Veri Koruma Kurumları Tarafından Ä°zlenme
10. İnternet Eğitimi ve İnternet İle Eğitim Hakkı
– Ä°nternet Aracılığıyla EÄŸitim
– Ä°nternet ve Ä°nsan Hakları Ä°le Ä°lgili EÄŸitim
11. Ä°nternette Bilgiye ve Kültüre EriÅŸim Hakkı
– Toplumun Kültürel Hayatına Katılma Hakkı
– Dillerin ve Kültürlerin Farklılığı
– Kendi Ana dilini Kullanma Hakkı
– Bilgiye EriÅŸim için Telif veya Lisanslamaya Maruz Kalmama Hakkı
– Bilgi MüÅŸterekleri (Creative Commons) ve Kamusal Alan
– Özgür/ Açık Kaynaklı Yazılım ve Açık Standartlar
12. Ä°nternette Çocuk Hakları
– Ä°nternetten Yararlanma Hakkı
– Suistimale ve Çocuk Ä°stismarına Maruz Kalmama Hakkı
– Fikirlerin Duyulması Hakkı
– ÇocuÄŸun En Yüksek Menfaati
13. İnternet ve Engelli Hakları
– Ä°nternetin EriÅŸebilir Olması
– Ä°nternetin Kullanışlı ve Ekonomik Olarak Karşılanabilir Olması
14. Ä°nternet ve Çalışma Hakkı
– Çalışan Haklarına Saygı
– Ä°ÅŸ yerinde Ä°nternet
– Ä°nternette ve Ä°nternet Aracılığıyla Çalışma
15.Ä°nternet Aracılığıyla Yönetime Katılma Hakkı
– Elektronik Hizmetlere EÅŸit EriÅŸim Hakkı
– Elektronik Yönetime Katılım Hakkı
16. Ä°nternette Tüketici Hakkının Korunması
17. İnternet ve Sağlık ve Sosyal Hizmet Hakkı
– Sanal Ortamda SaÄŸlıkla Ä°lgili Ä°çeriÄŸe EriÅŸim
18. İnterneti İlgilendiren Uyuşmazlıklarda Etkin Yargı Yolundan Yararlanma ve Adil Yargılanma Hakkı
– Etkin Yargı Yolundan Yararlanma Hakkı
– Adil Yargılanma Hakkı
19. Ä°nternette Toplumsal ve Uluslararası Düzene Sahip Olma Hakkı
– Ä°nsan Haklarına Uygun Ä°nternet Yönetimi
– Ä°nternet Ortamında Çok Dilli Olma ve ÇoÄŸulculuk
– Ä°nternet Yönetimine Etkin Katılım
20. Ä°nternette Ödev ve Yükümlülükler
– BaÅŸkalarının Haklarına Saygı Gösterme
– Güç Odaklarının Yükümlülükleri
Kaynakça : Dijital Hak Ve Hürriyetler DerneÄŸi
